Η Μεταβολική Χειρουργική είναι ο κλάδος που παλιότερα λεγόταν Βαριατρική Χειρουργική, και αφορά στη χειρουργική που στόχο έχει να βοηθήσει έναν ασθενή να απαλλαγεί από τα περιττά κιλά που έχει και τα προβλήματα διαφόρων ειδών που αυτά του προκαλούν. Με την πρόοδο της Ιατρικής και την αυξημένη κατανόηση που έχουμε πια πάνω στον ανθρώπινο μεταβολισμό, η αποστολή του κλάδου αυτού της χειρουργικής έχει αλλάξει: πλέον στόχος δεν είναι απλά το «να χάσει ο ασθενής κιλά», αλλά να αντιμετωπιστεί το μεταβολικό σύνδρομο από το οποίο πάσχει ο κάθε παχύσαρκος ασθενής – εξ’ ου και ο όρος «Μεταβολική Χειρουργική».
Το πρόβλημα
Στην εποχή μας, για πολλούς λόγους που έχουν να κάνουν μεταξύ άλλων με την αλλαγή στις διατροφικές μας συνήθειες αλλά και τον σύγχρονο τρόπο ζωής, αυξάνονται συνεχώς οι άνθρωποι που έχουν παραπανίσιο βάρος από το κανονικό. Έτσι, άτομα που αρχικά έχουν φυσιολογικά κιλά για την ηλικία και το φύλο τους, όσο συσσωρεύουν όλο και περισσότερο βάρος με την πάροδο του χρόνου, γίνονται αρχικά υπέρβαρα και εν συνεχεία παχύσαρκα.
Η παχυσαρκία συνοδεύεται σχεδόν πάντα από ένα σημείο και πάνω από σημαντικά προβλήματα υγείας που ταλαιπωρούν τους πάσχοντες: σακχαρώδης διαβήτης των ενηλίκων, οστεοαρθρίτιδα, υπνική άπνοια, άσθμα, υπέρταση, καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσος, ισχαιμικά αγγειακά επεισόδια, δυσμηνόρροια, μεταβολικό σύνδρομο, λιπώδης εκφύλιση του ήπατος, διαταραχές γονιμότητας είναι μερικές μόνο από τις συννοσηρότητες της παχυσαρκίας. Ο παχύσαρκος πληθυσμός έχει αυξημένη προδιάθεση να εμφανίσει διαφόρων μορφών καρκίνο στη ζωή του, και οι εξαιρετικά παχύσαρκοι έχουν μειωμένο προσδόκιμο ζωής, ασχέτων λοιπών διατροφικών συνηθειών, καπνίσματος ή οικογενειακού ιστορικού. Μάλιστα, οι παχύσαρκοι ασθενείς που εμφανίζουν κάποιες από τις παραπάνω ασθένειες λέγεται πως πάσχουν από νοσογόνο παχυσαρκία, και χρειάζονται θεραπεία προκειμένου να μπορέσουν να έχουν καλή ποιότητα ζωής και φυσιολογικό προσδόκιμο επιβίωσης.
Η λύση
Η καλύτερη μέθοδος για να χάσει κάποιος κιλά είναι αδιαμφισβήτητα η σωστή διατροφή και η σωστή φυσική άσκηση. Δυστυχώς, σε πολλές περιπτώσεις νοσογόνα παχύσαρκων ασθενών αυτό πλέον δεν είναι αρκετό ως μοναδικό μέτρο. Είτε για λόγους συνήθειας, είτε λόγω αδυναμίας για άσκηση, είτε λόγω του ότι ο μεταβολισμός του ασθενούς έχει υποστεί τόσο μεγάλες αλλαγές με τα χρόνια, από ένα σημείο η απλή δίαιτα δεν επαρκεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις η μοναδική ουσιαστική και αποτελεσματική λύση στην παχυσαρκία είναι η χειρουργική. Ειδικά για ορισμένες υποκατηγορίες παχυσάρκων, όπως είναι οι νοσογόνα παχύσαρκοι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, η χειρουργική επέμβαση όχι απλά ενδείκνυται, αλλά προτείνεται ως θεραπεία πρώτης εκλογής.
Υπάρχουν δύο ειδών κατηγορίες βαριατρικών επεμβάσεων: οι περιοριστικού τύπου και οι δυσαπορροφητικού. Η πρώτη κατηγορία περιορίζει το διαθέσιμο χώρο που έχει ο ασθενής στο στομάχι του για να υποδεχτεί τροφή, επομένως αναγκάζεται να φάει λιγότερο και με αυτόν τον τρόπο χάνει βάρος. Στη δεύτερη κατηγορία, ο χειρουργός δημιουργεί μια παράκαμψη μεταξύ δύο σημείων του πεπτικού συστήματος του ασθενούς, ώστε η τροφή που εισέρχεται σε αυτό να μη διατρέχει ολόκληρο το μήκος του και να απορροφώνται λιγότερα θρεπτικά συστατικά, με τελικό αποτέλεσμα, πάλι, την απώλεια βάρους.
Το ποια επέμβαση είναι κατάλληλη για κάθε ασθενή είναι ένα ερώτημα που χρειάζεται προσεκτική μελέτη και επιλογή και εξατομικεύεται κατ’ άτομο: είναι απαραίτητη η αναλυτική λήψη ιστορικού καθώς και ο προσδιορισμός των συνηθειών του ασθενούς (λεπτομέρειες όπως: είναι «γλυκατζής» ή καλοφαγάς; τρώει μεγάλα γεύματα ή μικρά σνακ συνέχεια; καπνίζει ή όχι;). Αφού ο χειρουργός καταγράψει όλα αυτά τα στοιχεία, καθώς και το ατομικό ιατρικό, οικογενειακό, χειρουργικό και λοιπό ιστορικό του ασθενούς, ακολουθεί αναλυτική και λεπτομερής συζήτηση με τον ίδιο τον ασθενή προκειμένου να παρθεί μια από κοινού απόφαση για το ποιο είδος χειρουργείου είναι το κατάλληλο.
Τι επιλογές έχω;
Με την πάροδο των ετών οι βαριατρικές επεμβάσεις έχουν αλλάξει, τόσο ως προς το ποιες είναι οι ενδεδειγμένες, όσο και ως το πώς πραγματοποιούνται. Σήμερα πια, οι επεμβάσεις αυτές πραγματοποιούνται λαπαροσκοπικά, με τέσσερις ως πέντε μικρές τομές του μισού ως ενός εκατοστού, με ελάχιστο ως καθόλου πόνο, άριστο αισθητικό αποτέλεσμα, και με τρόπο γρήγορο και ασφαλή.
Η Μεταβολική Χειρουργική είναι ένα ιδιαίτερα εξειδικευμένο αντικείμενο που δε μπορεί να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε χειρουργικό κέντρο: απαιτούνται, μεταξύ άλλων, μεγάλη εμπειρία και εκπαίδευση από μέρους του χειρουργού, συγκεκριμένος εξοπλισμός υψηλής ποιότητας και ειδικών προδιαγραφών (υλικά χειρουργείου, τομογράφοι, κλίνες και χειρουργικές αίθουσες ειδικά κατασκευασμένες για άτομα μεγάλου βάρους), καθώς μια ομάδα από ειδικούς (χειρουργό, ενδοκρινολόγο, διαιτολόγο, ψυχολόγο, γαστρεντερολόγο) που αναλαμβάνει, παρακολουθεί και συμβουλεύει τον ασθενή από την πρώτη του επίσκεψη, πολύ πριν και για πολύ καιρό μετά από τη χειρουργική του επέμβαση.
Είναι αυτονόητο, με βάση τα ανωτέρω, ότι ασθενείς με νοσογόνο παχυσαρκία πρέπει να αντιμετωπίζονται αποκλειστικά σε εξειδικευμένα κέντρα του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα που διαθέτουν όλες τις απαραίτητες υποδομές, τη γνώση, την οργάνωση και την εμπειρία που χρειάζεται, προκειμένου αυτοί να έχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα με τον σωστότερο τεχνικά και επιστημονικά δυνατό τρόπο. Γι’ αυτόν τον λόγο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Χειρουργικής της Παχυσαρκίας και των Μεταβολικών Διαταραχών (IFSO), μετά από εξονυχιστικούς και αναλυτικούς ελέγχους ποιότητας και προδιαγραφών, χορηγεί στα κατάλληλα κέντρα και χειρουργούς το λεγόμενο πιστοποιητικό «αριστείας» της IFSO: μία βεβαίωση μοναδική στο είδος της παγκοσμίως, η οποία έχει ημερομηνία λήξεως τα δύο χρόνια από την έκδοσή της. Μετά την παρέλευση της διετίας, πρέπει το κέντρο ή ο χειρουργός να υποβληθούν σε νέο αναλυτικό έλεγχο, προκειμένου να ανανεωθεί το πιστοποιητικό. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, ενώ ο ασθενής μπορεί να βεβαιωθεί ότι πράγματι αντιμετωπίζεται από εξειδικευμένη ομάδα.
Στο Προηγμένο Λαπαροσκοπικό Κέντρο Αθηνών, οι ιατροί μας είναι πιστοποιημένοι από την IFSO για την αντιμετώπιση της νοσογόνου παχυσαρκίας, ενώ η εμπειρία μας μετρά άνω των χιλίων χειρουργημένων περιστατικών. Ενδεικτικά, ορισμένες πιθανές επιλογές που μπορεί ο χειρουργός να προτείνει για τη θεραπεία της νοσογόνου παχυσαρκίας είναι οι εξής:
Γαστρικό «Μανίκι» – Επιμήκης Γαστρεκτομή
Σε αυτή την επέμβαση αφαιρείται το μεγαλύτερο μέρος του στομάχου κατά μήκος του, αφήνοντας ένα μακρόστενο λεπτό σωλήνα («μανίκι») που αντιστοιχεί στο 15% περίπου του αρχικού όγκου του οργάνου. Ο ασθενής αναγκάζεται να τρώει λιγότερο, με αποτέλεσμα να χάνει βάρος. Επειδή στο αφαιρούμενο κομμάτι του στομάχου βρίσκονται και τα κύτταρα εκείνα που παράγουν την ορμόνη γκρελίνη που ελέγχει την όρεξη και το αίσθημα της πείνας, οι ασθενείς χορταίνουν γρήγορα μετά τα μικρά τους γεύματα και δεν έχουν πρόβλημα να διατηρήσουν σταθερό το ρυθμό με τον οποίον αδυνατίζουν.
Συνήθως, μετά από μία επιμήκη γαστρεκτομή, ο ασθενής σιτίζεται με υγρά από την πρώτη ημέρα μετά το χειρουργείο, ενώ παίρνει εξιτήριο την επομένη ή μεθεπομένη ημέρα εφ’ όσον είναι σε καλή κατάσταση. Για δέκα μέρες τίθεται σε δίαιτα με υγρές τροφές, έπειτα για άλλες δέκα ημέρες σε δίαιτα μαλακών τροφών (αλεσμένα, πολτώδη), και εν συνεχεία τρώει κανονικά και συνεχίζει τη ζωή του. Ο ασθενής πρέπει να συνεργάζεται στενά με την ομάδα που τον παρακολουθεί μετεγχειρητικά προκειμένου να μπορέσει να διατηρήσει το καλό αποτέλεσμα μετά την επέμβαση. Η φυσική άσκηση είναι απαραίτητη μετά το χειρουργείο και όχι απλά ενθαρρύνεται, αλλά επιβάλλεται.
Οι περισσότεροι ασθενείς που υποβάλλονται σε επιμήκη γαστρεκτομή χάνουν το 70%-80% του περιττού τους βάρους μέσα σε δώδεκα μήνες, και διατηρούν σταθερά τα αποτελέσματά τους για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά. Εντυπωσιακή είναι και η βελτίωση που βλέπουν οι χειρουργημένοι αυτοί ασθενείς ως προς τις συννοσηρότητές τους: όλοι ανεξαιρέτως οι ασθενείς που παίρνουν φάρμακα για υπέρταση και σακχαρώδη διαβήτη είναι άμεσα σε θέση να μειώσουν τις δόσεις τους, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό καταφέρνουν να διακόψουν εντελώς τουλάχιστον ένα από τα φάρμακα που παίρνουν. Η υπνική άπνοια θεραπεύεται πλήρως σε ένα ποσοστό ασθενών άνω του 85%, ενώ με ανάλογα θεαματικά ποσοστά θεραπεύεται η δυσμηνόρροια και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
Στη σημερινή ημέρα, το γαστρικό «μανίκι» θεωρείται η επέμβαση εκλογής για τη θεραπεία της νοσογόνου παχυσαρκίας και είναι μια καλή επιλογή ως θεραπεία πρώτης γραμμής.
Γαστρική Παράκαμψη
Η γαστρική παράκαμψη είναι μια άλλη μορφή βαριατρικής επέμβασης που έχει και περιοριστικό και δυσαπορροφητικό χαρακτήρα: απομονώνεται ένα μικρό τμήμα του στομάχου που μπορεί να υποδεχτεί μια μικρή ποσότητα τροφής, αλλά αυτό το κομμάτι συνδέεται χειρουργικά με ένα τμήμα του λεπτού εντέρου που βρίσκεται πιο κάτω στον πεπτικό σωλήνα, ώστε τελικά να παρακάμπτεται ένα μήκος λεπτού εντέρου. Έτσι, ουσιαστικά η τροφή που δέχεται ο ασθενής αγνοεί το παρακαμφθέν κομμάτι του εντέρου, και ο ασθενής χάνει βάρος. Υπάρχουν παραλλαγές αυτής της επέμβασης, όπως είναι η λαπαροσκοπική παράκαμψη κατά Roux-en-Y, η μίνι γαστρική παράκαμψη, και άλλες, όμως η βασική αρχή παραμένει η ίδια σε όλες.
Είναι μια επέμβαση λίγο πιο σύνθετη τεχνικά σε σχέση με την επιμήκη γαστρεκτομή, που έχει σαφώς πιο αισθητά και πιο ανθεκτικά στο χρόνο αποτελέσματα. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε αυτή χάνουν γρηγορότερα και περισσότερο βάρος, και μπορούν να διατηρήσουν τα καλά τους αποτελέσματα για περισσότερο χρονικό διάστημα. Παρ’ όλ’ αυτά, λόγω της δυσαπορρόφησης που προκαλείται από την επέμβαση, οι ασθενείς αυτής της κατηγορίας εμφανίζουν σε ένα ποσοστό ανεπάρκεια κάποιων βιταμινών ή/και ιχνοστοιχείων, και ενδέχεται να χρειαστεί να λάβουν συμπληρώματα διατροφής. Γι’ αυτούς τους λόγους, αυτή η επέμβαση προτείνεται σε άτομα που έχουν πολύ περισσότερα κιλά, σε ασθενείς που έχουν σοβαρό πρόβλημα σακχαρώδη διαβήτη που δε μπορεί να ελεγχθεί φαρμακευτικά, καθώς και σε άτομα που έχουν ήδη υποβληθεί σε επέμβαση επιμήκους γαστρεκτομής και δε μπόρεσαν να διατηρήσουν τα κιλά τους σε αρκετά χαμηλά επίπεδα. Και εδώ, η καλή συνεργασία με την ομάδα των ιατρών και η τακτική παρακολούθηση είναι απαραίτητες για τα καλά μετεγχειρητικά αποτελέσματα.
Άλλες τεχνικές
Υπάρχουν κι άλλες λιγότερο συχνές τεχνικές που μπορούν να προταθούν σε ασθενείς κατά περίπτωση. Δεν έχει νόημα η αναλυτική αναφορά σε αυτές σε αυτό το σημείο, αφού αν χρειαστεί ο χειρουργός θα τις προτείνει στα άτομα που έχουν να ωφεληθούν από αυτές. Επιγραμματικά αναφέρουμε τα εξής:
Γαστρικός Δακτύλιος
Είναι μια τεχνική που έχει εφαρμοσθεί σε μεγάλο βαθμό στο παρελθόν. Αφορά τη χειρουργική τοποθέτηση ενός πλαστικού δακτυλίου γύρω από τον στόμαχο που είναι συνδεδεμένος με μια ειδική συσκευή η οποία εμφυτεύεται κάτω από το δέρμα στην περιοχή της κοιλιάς. Μέσω αυτής ο χειρουργός μπορεί να γεμίζει το δακτύλιο με νερό ώστε αυτός να σφίγγει το στομάχι σαν κλεψύδρα και ουσιαστικά να περιορίζει την ποσότητα φαγητού που μπορεί να δεχτεί ο ασθενής. Στα αρχικά χρόνια εφαρμογής της αυτή η μέθοδος είχε γνωρίσει μεγάλη προτίμηση: είναι μια επέμβαση γρήγορη και σχετικά απλή, ο δακτύλιος θεωρητικά μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς προβλήματα, και οι ασθενείς που έβαλαν δακτύλιο έχαναν πράγματι βάρος με αισθητούς ρυθμούς. Σύντομα όμως άρχισαν να εμφανίζονται τα προβλήματα: οι μισοί ασθενείς που είχαν χάσει βάρος το είχαν ανακτήσει πλήρως στα δύο έτη από την επέμβαση, ενώ και ο ίδιος ο δακτύλιος μπορεί να προκαλέσει μια πληθώρα επιπλοκών (διάτρηση του στομάχου, ολίσθηση, δυσφαγία κ.α.)
Είναι συχνό φαινόμενο πλέον οι ασθενείς που έχουν τοποθετήσει στο παρελθόν δακτύλιο και επιθυμούν να τον αφαιρέσουν. Αρκετές φορές η επέμβαση της αφαίρεσης του δακτυλίου συνδυάζεται με κάποια νεώτερη βαριατρική τεχνική, προκειμένου ο ασθενής – που έχει ανακτήσει τα περιττά του κιλά στο μεσοδιάστημα – να μπορέσει να επανέλθει σε φυσιολογικό βάρος. Ως Προηγμένο Λαπαροσκοπικό Κέντρο Αθηνών, έχουμε αντιμετωπίσει μεγάλο αριθμό τέτοιων περιστατικών με επιτυχία, και συνεχώς αυξάνονται οι ασθενείς που ζητούν τη βοήθειά μας προς αυτή την κατεύθυνση.
Γαστρικό Μπαλόνι
Σε αυτή τη μέθοδο, τοποθετείται ενδοσκοπικά μέσα στο στόμαχο ένα μπαλόνι που ο γαστρεντερολόγος φουσκώνει με νερό. Το μπαλόνι καταλαμβάνει χώρο και εμποδίζει τον ασθενή από το να καταναλώσει μεγαλύτερες ποσότητες τροφής, με αποτέλεσμα αυτός να χάνει κιλά. Το μπαλόνι αυτό δε μπορεί να παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα, και μετά από κάποιες εβδομάδες πρέπει να αφαιρεθεί για να μην προκληθούν επιπλοκές από την παραμονή του. Αυτή η μέθοδος έχει περιορισμένη χρησιμότητα και απευθύνεται σε άτομα που επιθυμούν ή χρειάζεται να χάσουν κάποιο βάρος σε δεδομένο χρονικό διάστημα προκειμένου να υποβληθούν εν συνεχεία σε κάποια πιο διαδεδομένη και αποτελεσματική βαριατρική επέμβαση. Σε αντίθετη περίπτωση, μετά την αφαίρεση του μπαλονιού, ο ασθενής ανακτά τα χαμένα κιλά πολύ γρήγορα και χωρίς ουσιαστικό μακροχρόνιο όφελος.
Γαστρική Πτύχωση
Μια ιδιαίτερη τεχνική που έχει προταθεί τα τελευταία χρόνια είναι η γαστρική πτύχωση: αντί να αφαιρεθεί κομμάτι του στομάχου, ο χειρουργός «διπλώνει» τον στόμαχο προς το εσωτερικό του, και σχηματίζει έναν σωλήνα μειωμένου όγκου που μπορεί να δεχτεί μειωμένη ποσότητα τροφής. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες μακροχρόνιες μελέτες σε μεγάλο πλήθος ατόμων που να έχουν αποδείξει την αξία και την υπεροχή της τεχνικής αυτής σε σχέση με τις άλλες, πιο διαδεδομένες και αποδεκτές μεθόδους.